Trước những biến động của thị trường, ngành công nghiệp nhôm đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Nhu cầu giảm mạnh và quyết định áp thuế chống bán phá giá đang gần hết hiệu lực, tạo ra một tình hình cạnh tranh khốc liệt. Bên cạnh đó, sự chuyển hướng đầu tư của các nhà sản xuất nhôm Trung Quốc tới Việt Nam cũng đặt ra áp lực cạnh tranh mạnh mẽ với các nhà sản xuất trong nước…
Những thách thức lớn mà ngành nhôm đang phải đối mặt
Ngành công nghiệp bauxite-alumin tại Việt Nam mới chỉ phát triển trong hơn 10 năm gần đây. Toàn bộ lượng alumin sản xuất đều được xuất khẩu, với thị trường Hoa Kỳ chiếm tới 27,7% giá trị xuất khẩu trong tổng số 2,127 triệu USD.
Chiến lược phát triển ngành nhôm đã được đề ra đến năm 2025, tuy nhiên Việt Nam vẫn chưa thành công trong việc luyện nhôm, chỉ dừng lại ở bột nhôm. Nhà máy luyện nhôm Đắk Nông đang được xây dựng và dự kiến sẽ cho ra mẻ nhôm đầu tiên vào năm 2024.
Ngành nhôm Việt Nam dự báo sẽ đạt mức tăng trưởng khoảng 7% mỗi năm, với các sản phẩm chủ yếu là phôi nhôm thỏi INGOT, phôi nhôm BILLET, nhôm định hình PROFILE và nhôm công nghiệp. Tuy nhiên, sản lượng các sản phẩm khác như đồ gia dụng, nhôm tấm, nhôm lá, nhôm dây vẫn còn thấp.
Trong “Diễn đàn doanh nghiệp ngành nhôm Việt Nam 2023”, ông Vũ Văn Phụ, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VAA nhấn mạnh rằng ngành nhôm đang đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức trong việc duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh và đảm bảo việc làm cho người lao động.
Đi vào chi tiết, ông cho rằng ngành nhôm đang phải đối mặt với 3 thách thức lớn.
Thứ nhất,ngành sản xuất nhôm đang đối mặt với tình trạng dư thừa công suất. Hiện tại, có khoảng 100 nhà máy sản xuất nhôm, tập trung chủ yếu vào sản xuất nhôm định hình. Năng lực sản xuất nhôm đã tăng mạnh, vượt quá 1,2 triệu tấn/năm, đáp ứng đủ nhu cầu trong nước và xuất khẩu.
Sản lượng sản phẩm chỉ đạt khoảng 70% so với công suất thiết kế, và lượng hàng hóa đã vượt quá nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu. Trong quý 1/2023, các nhà máy chỉ hoạt động ở mức 30-40% công suất, chủ yếu để duy trì việc làm cho người lao động. Doanh thu thấp và dòng tiền gặp khó khăn. Thêm vào đó, một số doanh nghiệp trong nước còn gây nhiễu loạn thị trường bằng cách bán phá giá.
Thứ hai là tình trạng nhập khẩu nhôm từ Trung Quốc với giá rẻ đã ảnh hưởng đến sản xuất nhôm trong nước và tạo ra một sự cạnh tranh khốc liệt.
Để bảo vệ sản xuất nhôm trong nước khỏi cạnh tranh không lành mạnh từ các sản phẩm nhập khẩu, Việt Nam đã áp thuế chống bán phá giá đối với nhôm Trung Quốc từ năm 2019. Mức thuế tạm thời đã được áp dụng từ 2,49% đến 35,58% và có hiệu lực trong 5 năm, sẽ hết hiệu lực vào tháng 10/2024.
Thứ ba, việc dịch chuyển dòng vốn đầu tư từ các nhà sản xuất nhôm Trung Quốc sang Việt Nam cũng tạo ra ảnh hưởng đáng kể đến thị trường trong nước và xuất khẩu của nhôm Việt Nam. Sau khi bị áp thuế chống bán phá giá, các nhà sản xuất Trung Quốc đã tìm cách chuyển hướng đầu tư trực tiếp sang Việt Nam để “tráng men xuất xứ” và tránh thuế phòng vệ thương mại từ các nước.
Đồng thời, việc chuyển cơ sở sản xuất sang Việt Nam cũng có thể giúp nhôm Trung Quốc “rửa nguồn” và gắn xuất xứ Việt Nam. Từ đó tận dụng các ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại mà nhôm Việt Nam đang được hưởng, nhằm tránh các biện pháp phòng vệ thương mại từ Mỹ, EU, Anh và các quốc gia khác.
Ông Phụ cũng nhận định rằng xu hướng dịch chuyển này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường trong nước và thị trường xuất khẩu của các nhà máy nhôm Việt Nam. Doanh nghiệp lại đối mặt với nguy cơ mất thị trường trong nước lần thứ hai như những năm 2018-2019 trước khi áp thuế chống bán phá giá, đồng thời phải đối mặt với rủi ro bị điều tra và áp thuế lẩn tránh trong phòng vệ thương mại khi xuất khẩu nhôm Việt Nam đến EU, Mỹ và các thị trường khác.
Đoàn kết cùng đẩy lùi những thách thức
Mặc dù đang tồn tại nhiều thách thức, thị trường nhôm Việt Nam vẫn có cơ hội phát triển lớn. Đại diện của Hiệp hội Nhôm Việt Nam (VAA) cho biết rằng nhôm định hình được dự đoán sẽ chiếm ưu thế trên thị trường, đặc biệt trong ngành xây dựng – một động lực quan trọng thúc đẩy thị trường nhôm Việt Nam.
Việt Nam hiện là thị trường xây dựng tăng trưởng thứ tư trong khu vực châu Á. Với các mục tiêu quan trọng về cơ sở hạ tầng và nhà ở, ngành nhôm sẽ đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn phát triển tiếp theo.
Tuy nhiên, để nâng cao năng lực của ngành nhôm trong bối cảnh hiện tại, ông Phụ nhấn mạnh rằng cần xem xét quy hoạch tổng thể cho ngành nhôm, tăng cường sản xuất nhôm nguyên chất và tăng cường việc tái chế nhôm, đồng thời tìm kiếm nguồn nguyên liệu “xanh” bền vững.
Đối với vấn đề phòng vệ thương mại, trong giai đoạn 2019-2020, việc áp thuế chống bán phá giá đối với nhôm định hình nhập khẩu từ Trung Quốc đã giúp các doanh nghiệp ngành nhôm Việt Nam tránh khỏi nguy cơ phá sản và mất thị trường trong nước. Do đó, các nhà sản xuất cần xem xét lại tình hình hiện tại và thống nhất quan điểm với VAA để đề nghị Bộ Công Thương gia hạn quyết định áp thuế chống bán phá giá thêm 5 năm.